Cele działań:
Projekt adresowany był do urzędników Ministerstwa Środowiska oraz Lasów Państwowych, służb ochrony przyrody oraz wszystkich obywateli.
Chcieliśmy poddać analizie społecznie i prawnie kontrowersyjne decyzje urzędników Lasów Państwowych, prowadzących intensywną gospodarkę leśną na terenie Białowieży. W uzasadnionych przypadkach wstępowaliśmy na drogę prawną aby chronić Puszczę Białowieską przed przekształceniem w las przemysłowy.
W ramach prowadzonego projektu badaliśmy wybrane obszary decyzyjne Zarządców Puszczy Białowieskiej. Na podstawie dokumentów pozyskanych z puszczańskich nadleśnictw, Ministerstwa, Podlaskiego Konserwatora Przyrody, ustalamy czy gospodarka leśna prowadzona przez Lasy Państwowe w odpowiedni sposób zabezpiecza interesy obywateli, którzy jako wspólnota są właścicielami ostatniego lasu naturalnego w Europie. Jako obywatele świadomi niezwykłości walorów, które zostały nam powierzone, chcielibyśmy mieć pewność, że opieka i gospodarka sprawowane w Puszczy Białowieskiej są zgodne z dobrą praktyką, właściwą gospodarowaniu na terenach szczególnie cennych przyrodniczo.
Działania:
Podstawowe działania w ramach projektu obejmują pozyskiwanie i przetwarzanie informacji od instytucji zarządzających Puszczą Białowieską. Informacje pozyskiwane były na podstawie prawa obywateli do dostępu do informacji publicznej.
Zajmowaliśmy się również ponad stuletnimi dębami, które bezprawnie zostały wycięte w rezerwacie przyrody przy granicy z Białorusią przez Nadleśnictwo Białowieża. O „sprawie dębów“ również przeczytasz na naszych stronach o Puszczy Białowieskiej.
Zebraliśmy pełną dokumentację wycinek drzew w rezerwatach przyrody Puszczy Białowieskiej w latach 1998-2004. Na podstawie tych dokumentów powstał Raport.
Do Ministerstwa Środowiska (Głównego Konserwatora Przyrody) zwróciliśmy się z wnioskami o udostępnienie zezwoleń na:
– wycinanie pojedynczych drzew ponad stuletnich i drzew w drzewostanach ponad stuletnich uznanych za naturalne w Puszczy Białowieskiej (dotyczy decyzji Dyrektora Generalnego LP z dn. 6 lipca 1998 r.), które były wydane w okresie 6 lipca 1998 do 10 czerwca 2003 r. (tj. do rozporządzenia MŚ w sprawie nowych planów urządzania).
– wycinanie drzew w Rezerwacie Przyrody „Lasy Naturalne” w okresie od 25 czerwca 2003 do 1 maja 2004 r.
Do Podlaskiego Konserwatora Przyrody zwróciliśmy się z wnioskami o udostępnienie informacji dotyczących:
– zezwoleń na wycinkę drzew w rezerwatach przyrody w Puszczy Białowieskiej w okresie od stycznia 1998 r. do 30 września 2004 r.
– zezwoleń na wycinkę drzew w rezerwacie przyrody „Lasy Puszczy od Białowieskiej” za okres od 1 maja 2004 do 30 września 2004.
Do Nadleśnictw: Białowieża, Hajnówka, Browsk przesłaliśmy miedzy innymi wnioski o udostępnienie:
– zezwoleń na wycinkę drzew ponad stuletnich oraz w drzewostanach ponad stuletnich w okresie od 6 lipca 1998 r. do 10 czerwca 2004.
– zezwoleń na wycinkę drzew ponad stuletnich następujących gatunków: dąb, jesion, klon i wiąz w okresie wydanych w okresie od 10 czerwca 2003 r. do 30 września 2004 r.
– zezwoleń na wycinkę drzew w rezerwatach przyrody okresie od 1998 r. do 30 września 2004 w tym w rezerwacie przyrody LNPB w okresie od 25 czerwca do 30 września 2004 r.
– informacji o planach pozyskania drewna na lata 1998 – 2004 oraz o wykonaniu tych planów.
– informacji o planach pozyskania drewna w 2005 r. Łącznie do ww. instytucji zwrócono się z 55 wnioskami o dostęp do informacji publicznej bądź pismami dotyczącymi tych wniosków. Zebrane materiały dotyczące stanowią ponad 1000 stron dokumentacji.
Współpracowaliśmy również z Najwyższą Izbą Kontroli w Białymstoku, która w 2005 r. prowadziła kontrolę w puszczańskich nadleśnictwach oraz z Rzecznikiem Praw Obywatelskich. Przeczytaj list do Najwyższej Izby Kontroli – List_do_NIK-2
O projekcie ukazały się 2 materiały prasowe w regionalnej gazecie „Zielony Rynek”, której wydawcą jest FZ GAJA (nakład 5000 egz., gazeta bezpłatna, 120 miejsc dystrybucji w Szczecinie i okolicach). Informacje o ważnych wydarzeniach w ramach projektu upublicznione zostały w 2 newsletterach rozsyłanych przez FZ GAJA (187 subskrypcji) oraz pojawiały się na stronie głównej FZ GAJA jako
„newsy”.
Efekty:
Raport „Puszcza Białowieska. O zarządzaniu ostatnim lasem naturalnym Europy w latach 1998 – 2004“ – raport
Znajdziesz tu informacje o rzeczywistym pozyskiwaniu drewna z rezerwatów przyrody w Puszczy Białowieskiej przez nadleśnictwa, opisy konkretnych konkretnych decyzji o wycinaniu drzew w Puszczy wraz z opisem okoliczności, informacje realizacji przez instytucje zarządzające Puszczą Białowieską prawa obywateli do dostępu do informacji oraz wiele innych ważnych wiadomości.
Historia dębów z granicy polsko-białoruskiej:
W 2003 r. na terenie Nadleśnictwa Białowieża w ramach czyszczenia pasa granicznego Polska – Białoruś dokonano (między innymi) wycinki 7 ponad 100 letnich dębów. 4 dęby rosły tuż przy granicy, 3 – kilkadziesiąt metrów od niej. Sprawa ta wywołała ogromne poruszenie nie tylko w środowiskach organizacji pozarządowych, ale w Ministerstwie Środowiska, Podlaskim Urzędzie Wojewódzkim, Regionalnej Dyrekcji Lasów Państwowych w Białymstoku i Nadleśnictwie Białowieża. W sprawę zaangażowały się media. Nadleśnictwo Białowieża dokonało wycinki dębów z pominięciem procedury, jakiej należało przestrzegać w odniesieniu do ponad 100 letnich drzew – pisemnego zezwolenia Głównego Konserwatora Przyrody. Ponad 100 letnie drzewa w Puszczy były chronione prawem: do 10. czerwca 2003 r. obowiązywała Decyzja Dyrektora Generalnego Lasów Państwowych zakazująca wyrębu ponad stuletnich drzew; od 29 lipca 2003 r. obowiązywało Rozporządzenie Ministra Środowiska w sprawie uznania za rezerwat przyrody między innymi obszaru, na którym dokonano. Jednocześnie obowiązywały plany urządzenia nadleśnictw Puszczy Białowieskiej, których zapisy mówią, że nie dopuszcza się do wycinania drzew w wieku ponad 100 lat, z wyjątkiem drzewostanu z przewagą świerka uszkodzonego przez korniki, drzewostanu z przewagą brzozy lub osiki – opisana sytuacja wyłączająca zakaz nie zachodziła. Minister Środowiska Czesław Śleziak wystąpił o pilne wyjaśnienia do Lasów Państwowych i Głównego Konserwatora Przyrody prof. Ewy Symonides. Prof. Symonides poinformowała w swoim oświadczeniu, że nie wydawała żadnych pozwoleń na wycięcie dębów i do czasu wyjaśnienia sprawy wstrzymała prace leśne przy oczyszczaniu pasa granicznego: „Nic na ten temat nie wiem. Takich rzeczy absolutnie nie wolno robić. Nie byłam o niczym informowana. Na pewno zajmę się tą sprawą. Jeśli dęby zostały rzeczywiście wycięte, z całą pewnością wyciągniemy konsekwencje – włącznie z tym, że polecą czyjeś głowy” . Komendant Główny Straży Granicznej powołał specjalny zespół do zbadania sprawy. Podobny zespół powołała też Generalna Dyrekcja Lasów Państwowych. Straż Graniczna przyznała, że wycięcie 4 dębów miało miejsce w rezultacie oczyszczania pasa granicznego na mocy ustawy o ochronie granicy państwowej z 12. października 1990 r., oraz umowy między Strażą Graniczną a Nadleśnictwem Białowieża, z 28. lutego 2003 r. Jednocześnie zaznacza, że wycięcie pozostałych 3 dębów nie mogło mieć związku z oczyszczaniem pasa granicznego, oraz że obowiązek uzyskania niezbędnych pozwoleń ciążył na Nadleśnictwie Białowieża. Lasy Państwowe oświadczyły, że informację o konieczności oczyszczenia pasa granicznego przesłano w kwietniu 2003 roku do Głównego Konserwatora Przyrody z prośbą o zgodę na usunięcie 429 drzew w wieku ponad stu lat. Pisemnej zgody nie otrzymały. W „Informacji nt. okoliczności związanych z wycięciem dębów w Nadleśnictwie Białowieża” RDLP Białystok podkreśla, że „prace nad oczyszczaniem pasa granicznego rozpoczęto i kontynuowano ze względu na nadrzędność ustawy o ochronie granicy państwowej z 12. października 1990 roku, w stosunku do Decyzji Nr 48 z 1998 r. Dyrektora Generalnego LP, a następnie wobec Rozporządzenia Ministra Środowiska tworzącego rezerwat przyrody Lasy Naturalne Puszczy Białowieskiej”.
Prof. Wojciech Radecki w swojej opinii prawniczej na ten temat stwierdza, że w polskim systemie prawnym ustawy nie mają nad sobą „przewagi”, jeśli w treści ustawy nie zostało to zapisane. Nie ma podstaw prawnych aby uznać, że ustawa o ochronie granicy państwowej jest nadrzędna nad ustawą o ochronie przyrody. Nadleśnictwo Białowieża miało obowiązek uzyskania zezwoleń od Głównego Konserwatora Przyrody na wycinkę drzew rosnących przy pasie granicznym. RDLP Białystok szukając uzasadnienia usunięcia dębów stwierdza: „Wykonanie prac w rezerwatach przyrody dopuszcza ponadto art. 23 a ust. 2 punkt 3, ustawy o ochronie przyrody z 16 października 1991r. (z późniejszymi zmianami), który stanowi, iż zakazy wycinania drzew i krzewów w rezerwatach przyrody: „… nie dotyczą: 3) wykonywania zadań z zakresu obronności kraju w przypadku zagrożenia bezpieczeństwa państwa” . Przepis ten nie mógł mieć zastosowania, ponieważ zagrożenie bezpieczeństwa państwa nie występowało – a tylko i wyłącznie w takiej sytuacji można dokonywać cięć drzew w rezerwatach. W czasie oczyszczania pasa granicznego „cztery zdrowe dęby wycięto ze względu na porządkowanie pasa granicznego – korony drzew wchodziły w przestrzeń 5 m oczyszczanego pasa granicznego” . Prof. Radecki podkreśla , że w świetle prawa nie ma podstaw do usuwania ponad 100 letnich drzew rosnących w sąsiedztwie pasa granicznego bez zgody odpowiedniego organu. Takiej zgody w tym konkretnym przypadku nie było. Trzy dęby kontra przepisy BHP. Wycinkę 3 pozostałych dębów Lasy Państwowe tłumaczyły przepisami BHP. W „Informacji…” RDLP Białystok uzasadnia się, że „trzy suche dęby wycięte zostały ze względu na zagrożenie bezpieczeństwa ludzi pracujących przy porządkowania pasa granicznego” , zgodnie z przepisami BHP. Nawet jeżeli drzewa zagrażały bezpieczeństwu ludzi oczyszczających pas graniczny, w świetle prawa na terenie rezerwatu pierwszeństwo mają przepisy o ochronie przyrody. Usunięcie tych drzew możliwe było jedynie za zgodą Ministra Środowiska , której jak wiadomo nie było. W obliczu ewidentnego złamania prawa, nie mogąc dojść sprawiedliwości w Prokuraturze, Federacja Zielonych GAJA podjęła decyzję o założeniu procesu cywilnego Skarbowi Państwa, w imieniu którego działało Nadleśnictwo Białowieża dokonując wyrębu ponad 100 letnich drzew w rezerwacie przyrody. Podstawą roszczenia jest art. 323 ustawy z dnia 27. kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2001 r., Nr 62, poz. 627 z późn. zm.), zgodnie z którym każdy, komu przez bezprawne oddziaływanie na środowisko bezpośrednio zagraża szkoda lub została mu wyrządzona szkoda, może żądać od podmiotu odpowiedzialnego za to zagrożenie lub naruszenie przywrócenia stanu zgodnego z prawem. Jeżeli zagrożenie lub naruszenie dotyczy środowiska jako dobra wspólnego, z roszczeniem może wystąpić społeczna organizacja ekologiczna.
Na podstawie tego przepisu wnieśliśmy o: 1. przywrócenie stanu zgodnego z prawem poprzez nasadzenie na terenie otuliny rezerwatu „Lasy Naturalne Puszczy Białowieskiej” dębów o wartości sadzonek równej wartości przedmiotu sporu (równej wysokości wyrządzonej szkody); 2. zasądzenie na rzecz FZ GAJA kosztów procesu, które poniesiemy w czasie jego trwania. W pozwie należało podać wartość sporu wyrażoną w PLN. Podaliśmy cenę, za jaką Nadleśnictwo sprzedało drewno, tj. 9 246,84 zł.
Co chcieliśmy osiągnąć:
Jesteśmy przekonani, że nasza nieugięta postawa oraz najmocniejsze działa wytoczone w walce o zachowanie Puszczy Białowieskiej (proces sądowy ze Skarbem Państwa) doprowadzą do tego, że nie będzie dochodziło do samowolnych wycinek drzew przez Nadleśnictwa w Puszczy Białowieskiej. Puszcza Białowieska jest obecnie wycinana w swoich najcenniejszych, naturalnych drzewostanach, w rezerwatach przyrody. Dzieje się tak w świetle prawa. Często jednak wyręby przekraczają wyznaczone przez Ministra Środowiska roczne etaty cięć. Liczymy, że zapoczątkowany przez nas w 2004 r. stały udział i kontrola ilości wydawanych pozwoleń na wycinanie ponad 100 letnich drzew w rezerwatach doprowadzi do tego, że etaty wycinanych drzew nie będą przekraczane. Liczymy, że sprawa sądowa wesprze starania środowisk naukowych i pozarządowych w lobbowaniu na rzecz rewizji polityki dotyczącej Puszczy Białowieskiej prowadzonej przez Ministerstwo Środowiska i w przyszłości cały obszar Puszczy zostanie objęty ochroną rezerwatową. Do tej pory ekologiczne organizacje pozarządowe w Polsce nie wykorzystywały drogi sądowej w walce o ochronę przyrody. Nasz proces ma charakter precedensowy. Jeżeli wygramy, liczymy, że otworzy to drogę innym organizacjom w skutecznej obronie środowiska naturalnego.
Rozpoczęto uzupełniające śledztwo Prokuratury Okręgowej w Białymstoku dotyczące wycięcia 7 ponad stu letnich drzew w pobliżu granicy z Białorusią w 2003 r. Prokurator Okręgowy dopatrzył się braków w śledztwie, które prowadziła i umorzyła Prokuratura Rejonowa w Hajnówce. Jeżeli zebrane dowody będą świadczyły o złamaniu prawa umorzone postępowanie prokuratorskie zostanie podjęte na nowo! Prokuratura Okręgowa w Białymstoku rozpoczęła postępowanie sprawdzające śledztwo po interwencji Rzecznika Praw Obywatelskich.
Wyrok Sądu Rejonowego w Bielsku Podlaskim z 24 sierpnia 2005:
Zwyciężyliśmy w sprawie przeciwko Skarbowi Państwa o bezprawne wycięcie w Puszczy Białowieskiej ponad 100 letnich dębów. To ważny krok w drodze do zachowania Puszczy.
Ściągnij i przeczytaj wyrok jaki w imieniu Rzeczpospolitej Polskiej wydał Sąd Rejonowy w Bielsku Podlaskim Wydział I Cywilny, 24 sierpnia 2005.
Partnerzy:
Budżet i finansowanie:
WWF Polska.
Obrazek wyróżniający autorstwa: Ralf Vetterle z Pixabay.
