Murawy kserotermiczne to ciepłolubne zbiorowiska trawiaste o charakterze stepowym, których istnienie związane było z historycznym użytkowaniem pastwiskowym. A co jeśli w nie tak dawnej historii, fragment obecnej murawy był użytkowany w zupełnie inny sposób?
Takie rozważania dotyczą murawy kserotermicznej w rezerwacie przyrody “Brodogóry” w miejscowości Grędziec w gminie Warnice, woj. zachodniopomorskim, tj. siedliska podawanego regularnym zabiegom koszenia i usuwania krzewów w projekcie pn. “Ochrona muraw kserotermicznych w polsko-niemieckim obszarze przygranicznym”. Okazuje się, że niewielki fragment murawy – kilka bądź kilkanaście metrów kwadratowych, jeszcze do czasów końca pierwszej wojny światowej, było najprawdopodobniej częścią niemieckiego cmentarza ewangelickiego.
Miejscowość Grędziec (niem. Schöningen) założona została przez urzędnika królewskiego Hansa Friedricha von Schoning w 1770 roku. Po obniżeniu poziomu wód w jeziorze Miedwie i osuszeniu przyległych terenów podmokłych, teren zaczęli kolonizować Węgrzy, Szwajcarzy i Polacy. Z początku zamieszkiwało ją jedynie około 20 osób. Podstawą działalności lokalnej społeczności była hodowla zwierząt (związana z wypasem) oraz rybołówstwo. Cmentarz ewangelicki założony został tam w pierwszej połowie XIX wieku. Najstarszy nagrobek pochodzi z 1884 roku, a ostatni w pełni czytelny z 1918 roku. Od dwudziestolecia międzywojennego nie pełnił już swojej roli i powoli podlegał niszczeniu. W 1957 roku, na mocy zarządzenia Ministra Leśnictwa i Przemysłu drzewnego razem z przyległymi murawami kserotermicznymi włączony został w granice rezerwatu przyrody “Brogogóry”.
Od 1986 roku obiekt ujęty został w ewidencji Zachodniopomorskiego Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków w Szczecinie – id: PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_32_CM.64357. Niestety już w chwili ujmowania w ww. ewidencji był on zniszczony – grunt całkowicie zarosły krzewy i zadrzewienie, “przecinała” go na dwie części droga polna, a z nagrobków pozostały jedynie poprzewracane fragmenty.
W karcie obiektu nie zamieszczono żadnych wskazań konserwatorskich, co do jego utrzymania. Na podstawie dostępnych map, trudno jest także oszacować wielkość i granice terenu, który pierwotnie zajmował ww. obiekt. Jeśli jednak wziąć pod uwagę szkic w karcie cmentarza z ewidencji ZWKZ z 1986 r. okazuje się, że nie można wykluczyć, że kilkanaście metrów kwadratowych mogło występować na terenie obecnej murawy kserotermicznej. Takie wątpliwości wzbudza także analiza niemieckiej mapy z 1925 roku – 2755_Wierzbno zamieszczonej w serwisie: www.maps.mapywig.org.
Na dzień dzisiejszy wyrysowana granica dawnego cmentarza w portalu mapowym Narodowego Instytutu Dziedzictwa i jednocześnie wyznaczona granica zabytku obejmuje wyłącznie teren poza murawą kserotermiczną, tj. odznaczający się w terenie zwartym zadrzewieniem.
Projekt “Ochrona muraw kserotermicznych w polsko-niemieckim obszarze przygranicznym” finansowany jest z Programu Współpracy INTERREG V A Meklemburgia-Pomorze Przednie / Brandenburgia / Polska w ramach Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego (EFRR). Projekt realizowany jest także przy wsparciu finansowym Baltic See Conservation Fundation.
Trockenrasen sind thermophile Rasengesellschaften mit Steppencharakter, deren Existenz an die historische Weidenutzung gekoppelt war. Was aber, wenn in einer nicht so fernen Vergangenheit ein Fragment von dem jetzigen Trockenrasen ganz anders genutzt wurde?
Solche Überlegungen betreffen die Trockenrasenfläche im Naturschutzgebiet “Brodogóry” im Dorf Grędziec in der Gemeinde Warnice, Woiwodschaft Westpommern, d. h. den Lebensraum, der im Rahmen des Projekts “Schutz der Trockenrasen im deutsch-polnischen Grenzgebiet” regelmäßig gemäht und entbuscht wird. Es stellte sich heraus, dass ein kleines Fragment der Trockenrasenfläche – ein paar oder ein Dutzend Quadratmeter – höchstwahrscheinlich bis zum Ende des Ersten Weltkriegs Teil eines deutschen protestantischen Friedhofs war.
Die Ortschaft Grędziec (dt. Schöningen) wurde 1770 von dem königlichen Beamten Hans Friedrich von Schöning gegründet. Nach der Absenkung des Wasserspiegels in dem See Miedwie und der Trockenlegung der angrenzenden Feuchtgebiete begann die Besiedlung des Gebiets durch Ungarn, Schweizer und Polen. Zunächst lebten hier nur ca. 20 Menschen. Die Haupttätigkeiten der örtlichen Gemeinschaft waren Viehzucht (verbunden mit Weidehaltung) und Fischfang. In der ersten Hälfte des 19. Jahrhunderts wurde hier ein evangelischer Friedhof eingerichtet. Der älteste Grabstein stammt aus dem Jahre 1884 und der letzte vollständig lesbare aus dem Jahr 1918. Seit der Zwischenkriegszeit erfüllte er seine Aufgabe nicht mehr und verfiel langsam. Im Jahre 1957 wurde er auf Anordnung des Ministers für Forst- und Holzwirtschaft zusammen mit den angrenzenden Trockenrasenflächen in das Naturschutzgebiet “Brodogóry” einbezogen.
Seit 1986 ist das Objekt im Register der Denkmalschutzbehörde der Woiwodschaft Westpommern in Szczecin eingetragen – ID: PL.1.9.ZIPOZ.NID_E_32_CM.64357. Leider war der Standort zum Zeitpunkt der Eintragung in das genannte Register bereits zerstört – der Boden war völlig von Büschen und Bäumen überwuchert, er wurde von einem unbefestigten Weg in zwei Hälften “geteilt”, und von den Grabsteinen blieben nur Fragmente übrig.
Das Registerblatt von dem Objekt enthält keine Hinweise bezüglich dessen Erhaltung. Auf der Grundlage der verfügbaren Karten ist es auch schwierig, die Größe und die Grenzen des ursprünglich von dem oben genannten Objekt eingenommenen Gebiets zu schätzen. Betrachtet man jedoch die Skizze in dem Registerblatt bei der Denkmalschutzbehörde aus dem Jahre 1986, so kann nicht ausgeschlossen werden, dass innerhalb der heutigen Trockenrasenfläche mehrere Quadratmeter bestanden haben. Solche Zweifel werden auch durch eine Analyse der deutschen Karte von 1925 – 2755_Wierzbno geweckt, die unter folgender Adresse zu finden ist: www.maps.mapywig.org.
Die eingezeichnete Grenze des ehemaligen Friedhofs im Kartierungsportal des Nationalen Instituts für Kulturerbe Narodowy Instytut Dziedzictwa und gleichzeitig die ausgewiesene Denkmalgrenze umfasst heute nur noch den Bereich außerhalb der Trockenrasenfläche, d. h. das dicht von Bäumen bewachsene Areal.
Das Projekt „Schutz der Trockenrasen im deutsch-polnischen Grenzgebiet” wird im Rahmen des Programms Interreg V A Mecklenburg-Vorpommern / Brandenburg / Polen durch die Europäische Union aus Mitteln des Fonds für Regionale Entwicklung (EFRE) kofinanziert. Das Projekt wird auch mit finanzieller Unterstützung der Baltic See Conservation Foundation durchgeführt.
