Rolnicy, w celu otrzymania płatności bezpośrednich oraz obszarowych w ramach filaru II Wspólnej Polityki Rolnej, muszą spełniać szereg norm i wymogów, związanych m .in. z ochroną środowiska i klimatu. Większość norm zaczęła obowiązywać w 2023 r., w 2024 część z nich uległą modyfikacji, natomiast od tego roku obowiązuje nowa norma – GAEC 2 – ochrona torfowisk i terenów podmokłych.
Celem normy GAEC 2 jest ochrona gleb najbogatszych w węgiel, poprzez ochronę terenów podmokłych o torfowisk, należących do najbardziej istotnych rezerwuarów węgla oraz mających kluczowe znaczenie dla zapobiegania zmianom klimatycznym i łagodzenia ich skutków.
Pierwotna wersja tej normy, opracowana w Planie Strategicznym Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023 – 2027 i zatwierdzona przez Komisję Europejską 31. 08.2022 r., w roku 2024 uległa zmianie. Niestety zmiana ta nie jest korzystna dla ochrony mokradeł i torfowisk, co potwierdziła Państwowa Rada Ochrony Przyrody.
W procesie wyznaczania gruntów objętych GAEC 2 za definicję torfowiska przyjęto rodzaj mokradeł, w których z uwagi na warunki wilgotnościowe związane z wysokim poziomem wód gruntowych następuje nagromadzenie się torfu z rozkładających się roślin, a mineralizacja materii organicznej jest ograniczona. Aby zapewnić właściwą ochronę zasobów węgla zdeponowanych w glebach torfowych na użytkach rolnych, w procesie wyznaczania gruntów objętych GAEC 2 jako dwa kryteria kwalifikacji gleb organicznych określone zostały: zawartość materii organicznej w glebie oraz miąższość warstwy organicznej. Aby zapewnić ochronę gleb o największych zasobach węgla, normą GAEC 2 objęto gleby organiczne o zawartości materii organicznej co najmniej 60% suchej masy gleby w warstwie o miąższości co najmniej 40 cm.
Wymogi normy GAEC 2 na trwałych użytkach zielonych:
– zakaz przekształcania lub zaorywania (dopuszcza się wykonanie zabiegu renowacji z zastosowaniem płytkiej uprawy gleby i podsiewu nie częściej niż raz na 4 lata);
– zakaz wydobywania torfu;
– zakaz budowy nowych rowów i instalacji drenujących do odwadniania/odprowadzania wody z terenu;
Wymogi normy GAEC na gruntach ornych:
– zakaz budowy nowych rowów i instalacji drenujących do odwadniania/odprowadzania wody z terenu;
– zakaz orania;
– zakaz wydobywania torfu.
Tymczasem, w opinii Państwowej Rady Ochrony Przyrody, czytamy:
„(a) Zakaz zaorywania z dopuszczeniem zabiegu renowacji i podsiewu użytków zielonych co 4 lata oznacza, że torfowiska i mokradła można będzie dalej użytkować tak samo, jak wszystkie intensywne użytki zielone, które są wszak objęte normą GAEC 1 (zachowanie trwałych użytków zielonych). Każda uprawa, również płytka, prowadzi do znacznego nasilenia emisji gazów cieplarnianych (które pochodzą głównie właśnie z wierzchniej, najbardziej przesuszonej warstwy torfu), a więc również do przyspieszenia procesu zanikania torfowisk11, co jest literalnie sprzeczne z wymogiem ich ochrony. Emisje wywołane uprawą gleby nie wracają do poziomu sprzed uprawy w kolejnym roku, ewentualnie maleją stopniowo przez kolejne lata.
(b) Zakaz budowy nowych rowów i instalacji drenujących jest absolutnie niewystarczający, ponieważ niemal wszystkie torfowiska użytkowane rolniczo są już pocięte sieciami rowów i drenów odwadniających, a główną przyczyną ich ciągłej degradacji jest podtrzymywanie działania tych urządzeń poprzez pogłębianie, odnawianie i czyszczenie (wykaszanie) rowów; absolutnie koniecznym uzupełnieniem jest więc wprowadzenie zakazu odnawiania starych urządzeń melioracyjnych.
(c) Niezależnie od zakazów odwadniania należy rozważyć wprowadzenie ograniczeń co do skali odwadniającego działania systemów melioracyjnych będących własnością rolników, wprowadzając np. limity głębokości rowów, wymóg stosowania urządzeń piętrzących ograniczających odwodnienie do poziomu 30-50 cm poniżej powierzchni gruntu,.
(d) Zakaz orania na gruntach ornych, jako wymóg wygląda dość zaskakująco, ale można domniemywać, że oznacza on możliwość utrzymania na torfowiskach (w stanie bagiennym!?) upraw roślin trwałych – np. plantacji borówek, roślin energetycznych, a także bezorkowej uprawy roślin rocznych, np. kukurydzy. Takie uprawy standardowo wymagają zapewnienia niskich poziomów wody, stosowania środków ochrony roślin itym podobnych zabiegów agrotechnicznych i powinny być absolutnie wykluczone na mokradłach i wszystkich torfowiskach, nie tylko tych zachowanych w dobrym stanie. W naszej opinii adekwatnym zapisem byłby zakaz użytkowania torfowisk i mokradeł jako gruntów ornych (wymóg konwersji na trwałe użytki zielone)”.
Równie niepokojące jest również to, że zmiany w PS WPR zostały przyjęte przez Radę Ministrów bez konsultacji społecznych, co jest odstąpieniem od procedury wymaganej konwencją w Aarhus oraz bez uwzględnienia uwag zgłaszanych przez przyrodników, przedstawicieli Ministerstwa Klimatu i Środowiska oraz wielu organizacji pozarządowych.
Cala opinia Państwowej Rady Ochrony przyrody znajduje się TUTAJ
