Problem obcych gatunków inwazyjnych jest obecnie jednym z największych zagrożeń dla rodzimych biotopów. Gatunki te generują znaczne straty ekonomiczne, a często również zagrożenie dla zdrowia i życia ludzi. Pomimo próby wprowadzania rozwiązań systemowych, zarówno na poziomie krajowym, jak i międzynarodowym, wciąż brak jest skutecznych metod wielkoskalowego usuwania i kontroli rozprzestrzeniania się wielu obcych gatunków inwazyjnych. Problem ten dotyczy nie tylko gatunków reprezentujących różne grupy systematyczne, ale również ich części lub wytwory zdolne do przetrwania i rozmnażania.
Nadrzędnym dokumentem prawnym prawodawstwa Unii Europejskiej, a tym samym polskiego systemu prawnego, w zakresie obcych gatunków inwazyjnych jest Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) NR 1143/2014 z dnia 22 października 2014 r. w sprawie działań zapobiegawczych i zaradczych w odniesieniu do wprowadzania i rozprzestrzeniania inwazyjnych gatunków obcych. Rozporządzenie to definiuje gatunek obcy, jako każdego żywego osobnika gatunku, podgatunku lub niższego taksonu zwierząt, roślin, grzybów lub drobnoustrojów wprowadzonego poza jego naturalny zasięg, włączając wszelkie części, gamety, nasiona, jaja lub diaspory tych gatunków, jak również hybrydy, odmiany lub rasy zdolne do przeżycia i rozmnażania. Obcymi gatunkami inwazyjnymi są z kolei te gatunki obce, których introdukcja lub rozprzestrzenianie się zagraża bioróżnorodności i powiązanym usługom ekosystemowym lub oddziałuje na nie w niepożądany sposób.
Spośród około 12000 gatunków obcych stwierdzonych w Europie, jedynie 10-15% to obce gatunki inwazyjne. Ten pozornie niewielki odsetek odpowiedzialny jest jednak za straty gospodarcze sięgające 12 miliardów euro. Szkody wyrządzane przez obce gatunki inwazyjne w sensie przyrodniczym są dużo trudniejsze do oszacowania w sensie monetarnym. Dla przykładu wiadomo jednak, że obce gatunki inwazyjne związane są z 54%-ami wyginięć zwierząt, dla których przyczyny wymarcia zostały zidentyfikowane. W 20%-ach przypadków obce gatunki inwazyjne były jedyną przyczyną ekstynkcji. Bezpośrednimi przyczynami zagrożenia ze strony obcych gatunków inwazyjnych dla bioróżnorodności i powiązanych usług ekosystemowych jest ich wpływ na zmianę siedlisk, drapieżnictwo na gatunkach rodzimych, konkurencja międzygatunkowa, przenoszenie chorób, zastępowanie gatunków rodzimych w znacznej części ich zasięgu, a także hybrydyzację, czyli tworzenie mieszańców międzygatunkowych z gatunkami rodzimymi. Przytoczone fakty obrazują skalę problemów związanych z inwazjami biologicznymi gatunków obcych.
Wiele obcych i inwazyjnych gatunków zagrażających środowisku przyrodniczemu i gospodarce w Polsce to gatunki, które z powodzeniem mogą być odławiane przez myśliwych, wędkarzy i rybaków w ich codziennej działalności. Gatunki te to, m.in., babka bycza, czebaczek amurski, karaś srebrzysty, trawianka, jenot azjatycki, szop pracz oraz wizon (dawniej norka) amerykański. Warto wspomnieć tu gatunki, które są często pozyskiwane przez wędkarzy i rybaków przy okazji połowów właściwych gatunków docelowych. Dzieje się tak z rakiem pręgowatym, rakiem sygnałowym, krabem wełnistoszczypcym czy żółwiem ozdobnym. W przypadku nawet nieintencjonalnego odłowienia któregoś w wymienionych gatunków nie można, zgodnie z polskim prawem, wypuszczać ich z powrotem do środowiska naturalnego!
By myśliwi, wędkarze i rybacy mogli skutecznie uczestniczyć w eliminacji obcych gatunków inwazyjnych konieczne jest zaopatrzenie ich w odpowiednią wiedzę, tak by eliminacja ta nie odbywała się ze szkodą dla środowiska przyrodniczego (np. wskutek mylenia gatunków obcych z podobnymi gatunkami rodzimymi), w sposób humanitarny (szczegółowe zalecenia w tym zakresie wypracowywane są obecnie w ramach projektu zleconego przez Komisję Europejską i realizowanego przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody, IUCN – „Identyfikacja, ocena, udostępnianie i rozpowszechnianie najlepszych praktyk w zakresie humanitarnego zarządzania inwazyjnymi gatunkami obcymi”), a także zgodnie z obowiązującym prawem (warto w tym miejscu przytoczyć wprowadzoną niedawno ustawę o gatunkach obcych, która określa ramy prawne przeciwdziałania rozprzestrzenianiu się inwazyjnych gatunków obcych w środowisku przyrodniczym Polski). Edukację w zakresie eradykacji i kontroli wielkości populacji inwazyjnych gatunków obcych przez myśliwych, rybaków i wędkarzy prowadzi Federacja Zielonych „GAJA” (www.gajanet.pl) w ramach międzynarodowego związku stowarzyszeń Coalition Clean Baltic (www.ccb.se) – działanie dofinansowane ze środków programu LIFE Unii Europejskiej. Zapraszamy do odwiedzenia strony projektu i zapoznania się ze szczegółowymi informacjami dotyczącymi odłowu wskazanych powyżej obcych gatunków inwazyjnych. Szczegółowe informacje dostępne są pod adresem www.gajanet.pl/projekty/edukacja-w-zakresie-ias.
dr inż. Jakub Skorupski
